Komuna, duke qenë adresa e parë ku marrim shërbime, na bën që secili prej nesh të interesohemi në baza ditore për çështje dhe probleme që ndikojnë drejtpërdrejt në jetën tonë. Çfarë ka planifikuar komuna për të përmirësuar shërbimet? Si është shpenzuar paraja publike? Si janë ndarë bursat dhe subvencionet? Si rekrutohen punonjësit? Këto janë vetëm disa nga pyetjet që pasqyrojnë se sa transparente dhe llogaridhënëse është komuna jonë.
Ne duam të dimë dhe të mbajmë llogaridhënës të zgjedhurit tanë, për të ditur kur do të trajtohen problemet në lagjen apo fshatin ku jetojmë. Çështje si: furnizimi me ujë të pijshëm, menaxhimi i mbeturinave, transporti, siguria publike, parqet, shkollat dhe shëndeti publik ndikojnë drejtpërdrejt në jetën tonë. Prandaj, komunikimi i institucioneve me qytetarët duhet të synojë dy qëllime të ndërlidhura dhe të ndërsjellta: të informojë dhe të bindë.
Gjerësisht, mund të pajtohemi se qasja institucionale në informim i shërben më tepër karakterit administrativ sesa qeverisjes. Rrallë apo fare sheh promovime të një sportisti të dalluar, një talenti, një ngjarjeje apo një organizimi të karakterit publik, përtej promovimit të udhëheqjes komunale. Edhe vetë ndërtimi i strukturave dhe platformave është përshtatur sipas këtij parimi. Si rezultat i kësaj, shtrohet pyetja nëse qytetarët janë “afër apo larg” vendimmarrjes. Megjithëse fryma e ndërtimit ligjor njeh dhe promovon parimet e qeverisjes së mirë, shumë faktorë, përfshirë kulturën demokratike të pakonsoliduar, kapacitetet e dobëta të komunave dhe praktikat e munguara, ndikojnë në këtë. Prandaj, shtrohet nevoja për një debat të hapur për të kuptuar nëse qytetarët janë “jashtë apo brenda” vendimmarrjes.
Për t’u rikthyer, sistemi i qeverisjes lokale, sidomos zgjedhjet e drejtpërdrejta për kryetarin dhe përfaqësuesit në kuvendin komunal, kanë kredenciale të larta demokratike. Por, çështja shtrohet se si të sigurohet që kërkesa për transparencë dhe llogaridhënie të jetë e vazhdueshme. Në pamje të parë, edhe indikatorët e performancës komunale paraqesin rezultate të larta në fushën e transparencës, por kur shqyrtohet përgjegjshmëria, hapet diskutimi nëse qytetarët marrin përgjigje të plotë nga komuna. Shpesh dëgjojmë pakënaqësi nga qytetarët për “harresën” e institucioneve komunale. Por, kjo nuk është e tëra; duhet pranuar hapur se edhe vetë komunat janë në vështirësi, mes kërkesave në rritje dhe mungesës së llogaridhënies nga operatorët, si ato të mbeturinave, ujësjellësit dhe rrjeti elektrik.
Një shembull i thjeshtë i kaosit në këtë komunikim është çështja e qenve endacakë, ku ende përgjegjësia bartet nga dora ne dorë, ndërkohë që problemi vazhdon, duke rrezikuar qytetarët, madje në raste edhe duke u bërë viktima të kafshimeve. Shpesh, komunikimi mes qytetarit dhe zyrtarit komunal më shumë i ngjason një diskutimi sesa një procedure të qartë dhe të standardizuar. Kjo krijon përshtypjen se shërbyesi i vërtetë është vetë qytetari, duke bartur dokumente nga një sportel te tjetri, nga kati në kat dhe nga një institucion te tjetri. Për shembull, deri në heqjen e kërkesës për dëshminë e pagesës së tatimit në pronë, qytetari ka pritur për shërbime, por është kthyer mbrapsht për të filluar një radhë të re, pasi zyrtari i shërbimit për pronësinë apo kadastrën nuk ka pasur qasje për ta parë këtë informacion.
Para se të vijë në institucion, qytetari shpesh endet shtëpi-institucion, si rezultat i mungesës së një platforme ku paraqitet dokumentacioni që ka në sistem, çfarë duhet shtuar dhe çfarë është e tepërt. Një shembull absurd është kërkesa e zyrës së gjendjes civile për një kopje të dokumentit që vetë e ka lëshuar. Në mungesë të listës së qartë të procedurave, kodimit të shërbimeve, burokracisë dhe barrës së madhe administrative, zyrtari dhe qytetari shpesh janë “përplasur” pa dashje me lodhjen dhe nervozizmin e shkaktuar nga sistemi.
Kjo është vetëm një pjesë nga tabloja e plotë. Nëse shohim uebsajtet komunale dhe sistemin e menaxhimit të shërbimeve, më shpesh qytetari dëgjon se “sistemi ka rënë” sesa që “është i zgjuar”.
A ka vërtet kuptim shprehja “komuna adresa e parë”? Duhet të vlerësojmë nëse qytetari e kupton rrugën që përshkon kërkesa deri te adresimi i saj. Kjo shpesh i bën qytetarët të humbin besimin në mekanizma si këshillat lokalë dhe qendrat e shërbimit me qytetarët, si dhe në proceset si konsultimet publike, dëgjimet buxhetore dhe diskutimet publike. Pjesëmarrja e qytetarëve po zbehet dita-ditës. Për shkak të mosfunksionimit të këtyre mekanizmave dhe proceseve, ata detyrohen të komunikojnë drejtpërdrejt me të emëruarit politikë, apo edhe me vetë kryetarët e komunave. Për shembull, qytetarët paraqesin një kërkesë, qoftë përmes përfaqësuesve të lagjes apo fshatit, ose drejtpërdrejt në qendrën e shërbimit me qytetarët. Shpesh ata nuk marrin përgjigje të plotë. Të njëjtën kërkesë e shprehin në dëgjimet buxhetore dhe nuk marrin përgjigje në raportin e dëgjimeve nëse është pranuar apo refuzuar. Për më tepër, nuk e gjejnë në listën me përshkrime të përgjithësuara të investimeve kapitale si “asfaltimi i disa rrugëve në fshatra” apo “ndriçimi publik në rrugët e qytetit”. Kështu, kërkesa ka humbur adresën e saj.
Diskutim i vazhdueshëm mbeten konsultimet publike, kontributet dhe angazhimi i profesionistëve në komitete konsultative. Rrallë ndodh që në vendimet e grupeve punuese, të gjenden organizata apo profesionistë të fushave si mjedisi, rinia, kultura… e, edhe më të rralla janë konsultimet në fazat e hershme të politikave lokale. Në mungesë të komiteteve konsultative, nuk haset ndonjë politike e propozuar nga grupet e jashtme. Ndonëse ka sfida, ekzistojnë disa përpjekje komunale, por që edhe ato shpesh janë të kufizuar nga burokracia apo kufizimet ligjore e buxhetore, si qendra e komunikimit me qytetarët dhe ato për shërbime të integruara. Madje, ka një shtytje të vazhdueshme nga organizatat dhe programet vendore dhe ndërkombëtare për fuqizimin e buxhetimit të përgjegjshëm gjinor, buxhetimit me pjesëmarrje, apo kontributit direkt në krijimin e bazave të të dhënave të profesionistëve.
Për ta përmbyllur, është e rëndësishme të theksohet se ka përpjekje që udhëzimet administrative në këtë fushë kanë vazhduar të integrohen në Udhëzimin Administrativ për Administratë të Hapur në Komuna. Poashtu, edhe angazhimi i komunave në zgjerimin e konsultimit publik. Puna po vazhdon edhe në zbatimin e Planit Kombëtar të Partneritetit për Qeverisje të Hapur (OGP). Megjithatë, komunat në radhë të parë duhet t’i integrojnë sa më tepër parimet e qeverisjes së mirë, si dhe ato për inovacion të Këshillit të Evropës. Ndërkaq, partnerët vendorë dhe ndërkombëtarë duhet t’i rrisin sinergjitë që përtej intervenimeve të shkurtra, të fokusohen në rritjen e kapaciteteve dhe praktikave lokale, si dhe pronësisë së tyre direkt në procese.